SSS – Östruslarin denetlenmesi

Östradiol doğrudan preovulatorik LH pikini ve tedavi sırasında ovaryumda preovulatorik follikül varsa ovulasyonu indükler. Tedavi sırasında folliküller çok küçükse LH piki oluşsa bile ovulasyon oluşmaz.
Bununla birlikte, östradiol uygulaması, folliküler gelişim hangi aşamada olursa olsun ineklerde östrus davranışlarının oluşmasını sağlar. Böylece follikülerin çok küçük olduğu ve henüz kızgınlığa ulaşmamış bazı ineklerde tohumlanmış olacaktır.
Avrupa Birliğine üye ülkelerde tüketime sunulan hayvanlarda östradiol kullanımı yasaklanmıştır.

Östrus denetlenmesinin amacı sadece tespit edilen kızgınlık oranının arttırılması olmadığı için bahsedilen yöntemlerden vazgeçilmesine gerek yoktur. Östrus senkronizasyonu, tohumlamaların bir araya getirilmesi veya anöstrustaki hayvanlarda östrus indüksiyonu amacıyla yapılırsa seçilen hayvanlarda farmakolojik bir sistem uygulanmalıdır. Prostaglandinler gibi belli bir sisteme dayalı uygulamaların başarısında östrus tespiti hala bir kriterdir. .

Öncelikli olarak uygulama yapılması gereken hayvanlara ilişkin belli bir kural yoktur. Belirlenmesi gereken östrus denetlenmesinin amacıdır: organizasyon, tedavi vs.
Bununla beraber göz önüne alınması gereken bazı kurallarda mevcuttur:

• vücut kondisyonu 3 ve gelişmekte olan hayvanlar (5 skor skalasında)
• uterus enfeksiyonu semptomları göstermeyen hayvanlar
• postpartum 45 günü geçen hayvanlar
• herhangi bir hastalık belirtisi göstermeyen hayvanlar
• ırka özgü yetişkin ağırlığının %75’ine ulaşmış düveler

En iyi sonuç tespit edilen östrusta tohumlama ile elde edilir. Çift doz prostaglandin enjeksiyonu ile teorik olarak 2. prostaglandin enjeksiyonundan sonraki 72 ve 96. saatlerde tohumlama yapılması mümkündür. Bununla beraber elde edilecek sonuçlar inekler östrus tespitine göre tohumlandığında elde edilen sonuçlardan daha düşük olabilir.

Genelde bu hayvanlar tohumlanabilir veya tedavi tamamlayıncaya kadar beklenerek diğer ineklerle birlikte tohumlanabilir. Birinci PG enjeksiyonundan sonra görülen östrusta hayvanların tohumlanması ikinci enjeksiyon masrafını da ortadan kaldıracaktır. Bu hayvanlara yanlışlıkla ikinci PG uygulamasından kaçınmak için ST kayıtlarının dikkatli yapılması gerekmektedir.

Bu durum bazen görülebilir. Böylesine yoğun bir prostaglandin tedavisinde ineklerin postpartum anöstrustan sonra tam bir luteal dönem geçirme şansları düşük olmaktadır. Bu da ST sonrası kısa bir luteal dönem ve embriyonik kayıpla ilişkilendirilebilir.

Genelde uygulama yolu pratikte çok daha zordur. Hayvanların çok iyi bir şekilde tutulması ve uygun hijyenik şartların sağlanması için önlemler alınması gerekmektedir.

Ancak bilimsel çalışmalar intravulvosubmukozal yolla uygulanan düşük dozda prostaglandinle elde edilen sonuçların farklı olduğunu göstermektedir. Chohan (1998) IVSM veya IM cloprostenol racemate uygulanan mandalarda hem östrus oluşumu hem de fertilite açısından farklı sonuçlar elde etmiştir. Bununla beraber Chauhan et al., (1986) IVSM yolla verilen cloprostenol dozunun dörtte birini kullanarak ineklerde progesterone konsantrasyonunda hafif bir düşüş ve parsiyel luteolizis tespit etmişlerdir.

Canizal et al., (1992) 25mg PGF2α i.m. tedavisi yapılan düvelerde luteolizis oranını %92, 6.25mg i.m. uygulanan hayvanlarda %15 ve IVSM yolla 6.25mg uygulanan hayvanlarda % 38 olarak bulmuştur. Ayrıca intravulvosubmukozal yolla tedavi edilen düvelerde, progesterone konsantrasyonunun bazal seviyeye düşmesi için 48 saatten daha fazla bir süre gerektiğinden %23 oranında geciken luteolizis gözlemişlerdir.

Hayir, fark olmamasi gerekir. Kullanilan prostaglandin analoglarinin etkinligi ve PG uygulamasi sonrasinda östrus görülme süresi tedavi sirasinda bulunan folliküler gelisimin derecesine baglidir. Daha genis bilgi için Bakiniz Oestrus synchronisation-PG.

Farklı uygulama yolları ve düşük prostaglandin dozlarıyla farklılıklar oluşabilir. Fakat gene analoglar arasında farklılık yoktur. Fark dozdan kaynaklanmaktadır.

Bu programin uygulanmasiyla saha sartlarinda elde edilen sonuçlar bahsi geçen zaman araligina iliskin esneklik göstermesine karsin en iyi sonuç düvelerden erken ST (16-17saat) ve ineklerde daha geç dönemde (20-24 saat) ST yapilmasiyla elde edilmektedir.).

Genelde sonuçların senkronize ovaryum faaliyetlerine bağlı olduğu Ovsynch gibi sistemlerde GnRH’ın düşük dozda kullanımından kaçınmak gerekir.
Ovsynch ilk GnRH uygulamasından sonra ovulasyon oranı yüksekse çok başarılı olmaktadır. Bu nedenle ilk GnRH enjeksiyonunun dozu azaltılmamalıdır.

Saha uygulamalarindan ve kontrollü laboratuar çalismalarindan elde edilen veriler Ovsynch ve Co Synch protokol sonuçlarinin, Ovsynch protokolü lehinde olacak sekilde biraz farkli oldugunu göstermektedir.

Bazı sürülerde ve bireylerde Ovsynch protokolünden sonra gözlenen östrus davranışları zayıf olabilir. Ancak hayvanlar belirli zamanda tohumlandığı için bunun fazla bir önemi yoktur..

Genelde Ovsynch sistemi en iyi siklik sütçü ineklerde sonuç vermektedir. Anöstrus insidansinin yüksek oldugu sürülerde bile Ovsynch protokolünün yarari bulunmaktadir. Bu hayvanlarda siklik aktivite baslamaktadir. Her ne kadar Ovsynch sonrasi ilk tohumlamada gebelik orani siklik hayvanlarla karsilastirildiginda daha düsük olmasina karsin gebelik orani ve buzagilama-gebe kalma araligi parametrelerin tedavi yapilmayan gruba göre daha iyidir.

Genelde Ovsynch laktasyondaki etçi ineklerde kullanılabilir. Fakat bu hayvanlarda anöstrus insidansı yüksek olduğu için sonuçlar progestagen tedavisi ile karşılaştırıldığında daha düşüktür.
Etçi ineklerde Ovsynch uygulaması yapıldığında buzağı geçici bir süre daha az emdirilmektedir. Emzirmenin hypothalamo-hipofiziyel eksendeki negatif etkisini ortadan kaldırmak için ikinci GnRH enjeksiyonundan en az 48 saat önce buzağının ayrılması gerekir. Bakınız etçi ineklerde Ovsynch kullanımı.

Crestar implant ortalama 21 gün süreyle etkili olmakla beraber 10 günden daha fazla bloke edici etkisinin olması etken maddenin uygulanan hayvandaki salınımı ve metabolizmasına bağlıdır. Bu nedenle bir sürüde bazı ineklerin implant konduktan 15 gün sonra veya 21 gün sonra östrus gösterdiklerini tespit edebiliriz. Bu ineklerin bir sonraki östrusta tohumlanması daha iyi olacaktır.

İmplant çıkarılırken yapılan PMSG enjeksiyonunun fonksiyonu, folliküllerin senkronize bir şekilde büyümesini sağlamak (FSH benzeri etki) ve folliküllerin olgunlaşması ve ovulasyonu sağlamaktır (LH benzeri etki). Siklik hayvanlarda Crestar PMSG enjeksiyonu olmadan fonksiyon göstermesine rağmen saha uygulamalarından elde edilen sonuçlar PMSG enjeksiyonunun yararlı olduğunu göstermektedir.

Saha çalışmalarında elde edilen veriler sütçü ineklerde progestagen uygulamaları ile birlikte prostaglandin enjeksiyonu gerektiğini göstermektedir.

Üreme sezonunun başlangıcında ineklerin en fazla %25’inin siklik aktivite gösterdiği etçi sürülerde ayrıca prostaglandin enjeksiyonu yapılması muhtemelen bir fayda sağlamayacaktır. Bununla beraber bazı hekimler Crestar uygulamaları da dahil olmak üzere progestagenlerle birlikte daima prostaglandinlerin de uygulanmasını önermektedirler. Böyle bir uygulamanın maliyet-fayda ilişkisini iyi değerlendirmek gerekir.

Bos indicus (zebu) ineklerinin Bos taurus (standart ırk) ineklerine göre PMSG/FSH’a duyarlılığı daha fazladır. Bu nedenle multiple ovulasyon ve ikizlikten kaçınmak için Crestar ile birlikte kullanılan PMSG (Folligon) dozunun 300-350iu’a indirilmesi önerilir.

Hayvanların çok az bir kısmında (<%1) böyle bir durum gözlenebilir ve muhtemelen norgestomet’in bireysel absorbsiyon ve metabolizma farklılıklarına bağlıdır. Bu ineklerde implant çıkarılabilir ve rektal palpasyonla preovulatorik follikül doğrulandıktan sonra kızgınlık gözlemlenerek tohumlama yapılabilir. Bu hayvanlarda ovulasyonun zamanında gerçekleşmesi ve gebelik oranının artması için ST sırasında PMSG yerine GnRH (2.5ml Receptal) uygulaması önerilmektedir.

Progestagen-baslı senkronizasyon sistemleri için tipik bir şekilde Crestar ile indüklenen östrustaki östrus davranışları oldukça belirgindir.

Eğer Crestar programı tamamen uygulanmışsa PMSG enjeksiyonu dominant follikülün gelişimini ve ovulasyonu stimüle eder. Bu nedenle ST sırasında GnRH enjeksiyonu gerekli değildir. Süt verimi yüksek olan ineklerde ısı stresi durumunda eklenebilir. Fakat maliyet-fayda ilişkisi açısından iyi değerlendirilmelidir.

Buzağının emiyor olması GnRH salınımı üzerine negatif etkiye sahiptir ve Crestar programının etkinliğini de olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle Crestar ile birlikte buzağının daha az emzirilmesi veya geçici bir süre sütten kesilmesi gerekmektedir. En pratik yöntem, implant çıkarılmadan önce 48 saat süreyle buzağının anneden ayrılması ve tohumlama yapıldıktan sonra tekrar annenin yanına konmasıdır.

İnekte PMSG’nin tekrar dozundan sonra antikorlar oluştuğu bilinmekle beraber bu durumun PMSG’nin etkinliğini bozduğuna dair bir veri bulunmamaktadır.